(YENİ) Kök

Bitkilerin Yapısı

​

Kara hayatına uyum sağlamış bitkilerde genellikle toprak altına doğru gelişen kök bulunur.

 

Kök;

✔ Bitkiyi toprağa bağlar.

✔ Topraktan su ve mineralleri alır.

✔ Besin depolar.

✔ Bazı hormonlar salgılar.

Tohumun çimlenmesi sırasında oluşan ilk köke embriyonik kök ya da primer kök denir. Primer kökten sekonder kök çıkar. Böylece bitkide kök sistemi oluşur.

 

Kök çeşitleri

Bitkilerde genel olarak 2 farklı kök oluşabilir.

Kazık kök: Primer kök ve ondan çıkan sekonder köklerle birlikte baskınlığını sürdürürse bu tür kök sistemine kazık kök denir. Odunsu ve bazı otsu bitkilerde görülür.

Saçak kök: Dallanma sonucu tek bir kökün baskınlığı olmadan toprak yüzeyinin altında yayılan çok ince ve uzun köklerden oluşmuş kök sistemidir. Primer ve sekonder kök birbirinden ayırt edilemez. Otsu bitkilerde görülür.

​

Kökün Boyuna Kesitinin Yapısı

Kök 4 bölümde incelenir. Bu bölümler birbirinden kesin olarak ayrılmaz ve iç içe geçmiş durumdadır.

✔ Kaliptra

✔ Hücre bölünme bölgesi

✔ Uzama bölgesi

✔ Farklılaşma (olgunlaşma) bölgesidir.

Kökün en uç kısmına büyüme konisi (bölgesi) denir.

 

Kaliptra (Yüksük): Kökün en ucunda bulunur. Apikal meristem tarafından üretilir. Parankima dokusuna ait bir yapıdır. Hücre çeperleri içerisinde jelatinimsi bir madde olan müsilaj vardır. Kökün toprak içerisinde ilerlerken zarar görmesini engeller.

 

Hücre Bölünme Bölgesi: Apikal meristem hücrelerinden oluşmuştur. Bu hücreler sürekli bölünerek kökün uzamasını sağlar. Bu hücreler dışa doğru kaliptrayı, içe doğru primer meristem hücrelerini oluşturur.

​

Uzama Bölgesi: Apikal meristemin faaliyeti sonucu oluşur. Buradaki embriyonik hücreler uzayarak ve hacimlerini artırarak kökün uzamasını sağlarlar. Bu hücreler daha sonra bitkinin gerçek dokularını oluşturur.

 

Farklılaşma (Olgunlaşma) Bölgesi: Uzama bölgesinin üzerinde bulunur. Uzama bölgesi hücrelerinin farklılaşması ile oluşmuştur. Bitkinin gerçek kök dokuları bulunur. Burada epidermis hücrelerinin farklılaşması ile emici tüyler oluşmuştur. Emici tüyler, topraktan su ve mineral emilmesini sağlar.

​

Kökün Enine Kesitinin Yapısı

✔ En dışta epidermis bulunur. Epidermis tarafından oluşturulmuş emici tüyler de bulunabilir.

✔ Epidermis altında hücreler arası boşluklara sahip korteks bulunur. Korteks parankima hücrelerinden oluşmuştur. Genellikle nişasta depo eder.

✔ Korteksin en iç kısmında endodermis bulunur. Endodermisindeki kaspari şeridi su geçirmeyen bir tabaka oluşturur.

✔ Endodermisin altında merkezi silindirin hemen üstünde periskl bulunur. Burada bulunan parankima hücreleri meristem hücrelerine dönüşerek lateral meristemin ve yan köklerin oluşmasını sağlar.

✔ Kökün en iç kısmında merkezi silindir bulunur. Bu bölgede iletim demetleri vardır. Floem dış kısımda, ksilem ise iç kısımda bulunur.

✔ Monokotil bitkilerde merkezi silindirin ortasında öz bölgesi vardır. Bu bölge parankima hücrelerinden oluşmuştur.

Dikotil bitkilerin kökünde ise öz bulunmaz.

​

✔ Üzerinde tomurcukları, yaprakları, çiçekleri ve meyveleri taşıyan bitki kısmıdır.

✔ Topraktan alınan su ve minerallerin diğer organlara, yapraklarda üretilen organik maddelerinde köklere taşınmasını sağlar. Taşıma iletim dokusu ile olur.

✔ Genellikle toprak üstünde bulunur. Ancak bazı bitkilerde özelleşmiş toprak altı gövdeler de bulunabilir.

 

Bitkilerde Çeşitli İşlevleri Üstlenmiş Farklılaşmış Gövdeler

​

Stolon (sürünücü gövde):Toprak üstü yatay ince gövdedir.

Rizom: Toprak altı yatay gövdelerdir. Stolona göre daha kalındır.

Yumru gövde: Rizomların şişkinleşmesi ile oluşmuş toprak altı depo gövdeleridir.

Soğan (Yassı gövde): Şişkinleşmiş yapraklardan oluşmuş toprak altı depo gövdeleridir.

Sarılıcı gövde: Özel uzantıları ile bitkinin başka bir yere tutunarak büyümesini sağlayan gövdelerdir.

​

Genel olarak iki çeşit gövde tipi vardır.

 

✔ Otsu gövde: Monokotil bitkiler ile bazı dikotil bitkilerde görülür. Gövdenin dışı epidermis ile kaplı olduğundan iç taraftaki klorofil taşıyan hücreler nedeni ile yeşil gözükür.

✔ Odunsu gövde: Bazı dikotil ve açık tohumlu bitkilerde görülür. Ağaç ya da çalı formunda olan bitkiler odunsu gövdeye sahiptir. Gövdenin dışı peridermis ile kaplı olduğundan kahverengi gözükür. İç taraftaki hücreler klorofil pigmenti taşımaz.

​

Gövdenin Boyuna Kesitinin Yapısı

✔ Kök büyüme noktası ile benzerdir. Apikal meristem genç yapraklar tarafından korunur.

✔ Tohumlu bitkilerin gövdesi tohumsuz bitkilere oranla daha gelişmiştir.

✔ Gövdenin her dalının uç kısmında tepe tomurcuğu bulunur. Tepe tomurcuğu gövdenin uzamasını sağlar. Yapısı kök büyüme noktasına benzemektedir. Farklı olarak kökteki kaliptranın görevini gövdede tomurcuk yapraklar gerçekleştirmektedir.

✔ Gövde üzerinde  yan dalların oluşumunu sağlayan yanal tomurcuk bulunur. Yanal tomurcukların çıkış yapacağı her noktaya nodyum denir. İki nodyum arasına ise internodyum denir.

✔ Hormonların etkisi ile tepe ya da yanal tomurcuklar aktifleşerek uzama sağlanır. Tepe tomucuğu aktif haldeyken yanal tomurcuklar uzama yapmaz. Buna apikal dormansi denir.

​

Otsu Gövdenin Enine Kesiti

✔ En dışta epidermis bulunur. Dikotil bitkilerin odunsu gövdeye sahip olanlarında dışta peridermis bulunur.

✔ Epidermisin altında parankima dokusu bulunur. Dikotil bitkilerde bu doku korteks yapısını oluşturur. Monokotil bitkilerde ise korteks yoktur.

✔ Monokotil bitkilerde parankima içerisine iletim demetleri düzensiz olarak dağılmıştır. Ksilem ve floem arasında kambiyum bulunmaz.

✔ Dikotil bitkilerde korteksin altında iletim demetleri halka şeklinde dizilmiştir. İletim dokularının arasında kambiyum bulunur.

✔ Dikotil bitkilerde gövdenin en içinde öz bulunur. Monokotil bitkilerin gövdesinde ise öz bulunmaz.

​

✔ Fotosentez ve boşaltımı sağlayan yassılaşmış özel bitki organlarıdır.

✔ Bitkinin türüne göre çok farklı görevlerde bulunabilirler. (su ve besin depolama, korunma, böcek yakalama…)

✔ Gövde büyüme noktalarının faaliyeti sonucunda oluşur.

 

Yaprağın Morfolojik Yapısı

​

Yaprak Ayası

✔ Yaprağın yassılaşmış ve genişlemiş kısmıdır.

✔ Fotosentez ve gaz alışverişinin yoğun olarak yapıldığı yerdir.

✔ Şekil ve büyüklüğü bitkinin kalıtsal özelliği ve ekolojik adaptasyonuna göre farklılık gösterir.

✔ Bir yaprak bir tane yaprak ayasından oluşmuşsa basit yaprak; birden fazla aya varsa bileşik yaprak denir.

✔ İçinden iletim demetleri geçer. Bu iletim demetlerinin şekli (damarlanma) monokotil ve dikotil bitkilerde farklıdır. Monokotil bitkilerde paralel damarlanma gösterirken dikotil bitkilerde ise ağsı damarlanma görülür.

​

Yaprak Sapı

✔ Yaprak ayasını gövdeye bağlar.

✔ Yaprağın gövdedeki konumunu belirlerken yaprak ayasının ışıktan verimli bir şekilde yararlanmasını sağlar.

✔ Palmiye gibi bazı bitkiler hariç monokotil bitkilerde yaprak sapı bulunmaz. Bu bitkilerde yaprak ayası doğrudan gövdeye bağlanır.

​

Yaprağın Enine Kesitinin Yapısı

✔ Alt ve üstte tek sıralı epidermis hücreleri bulunur. Bu hücreler arasında stomalar bulunur. Epidermis hücreleri dış tarafta kutikula tabakasını oluşturur.

✔İki epidermis tabakası arasında kalan özümleme parankimalarının bulunduğu mezofil tabakası yer alır.

✔ Mezofil tabakasının üst kısmında düzenli sıralanmış daha koyu yeşil renkli palizat parankiması hücreleri; alt kısmında düzensiz ve boşluklu sıralanmış sünger parankiması hücreleri yer alır.

✔ Mezofil tabakası içinde iletim demetleri geçer. İletim demetlerinin palizata yakın olanı ksilem, uzak olanı floemdir.

​