✔ Canlılarda bulunan hormonlar, vücudun belirli bir kısmında üretilip farklı bölgelere taşınan ve orada özgül reseptörlere bağlanarak hedef hücrelerin ve dokuların ilgili olaya tepki vermesin sağlayan faktörlerdir.

 

✔ Bitki hormonları kök ve gövde uçlarındaki meristematik dokularda, tohumda, meyvede ve genç yapraklarda üretilir. Çeşitli şekillerde diğer dokulara taşınırlar.

 

✔ Bitkisel hormonların bazıları bitki büyümesini artırıcı etki gösterirken bazıları azaltıcı etki gösterir.

 

✔ Büyümeyi artırıcı eki gösterenler oksin, sitokinin ve giberellin; büyümeyi azaltıcı yönde etki gösterenler ise absisik asit ve etilendir.

​

Büyümeyi Teşvik Eden Hormonlar

 

Oksin

✔ Bitkide büyümeyi ve gelişmeyi uyaran en önemli hormondur.

✔ Embriyo, apikal meristem ve genç yapraklarda üretilir.

✔ Doğrudan ışık almayan bitki bölgelerinde daha fazla sentezlenir. Bu nedenle asimetrik büyümeye neden olur. Yönelme (Tropizma) hareketlerini oluşturur.

✔ Apikal dormansinin devam etmesini sağlar.

 

Sitokinin

✔Köklerde sentezlenir.

 ✔ Hücre bölünmesini uyarır. Oksinle beraber farklılaşmayı sağlar.

✔ Yanal tomurcuk büyümesini hızlandırır.

✔ Apikal dormansinin ortadan kalkmasını sağlar.

 

Giberellin

✔ Apikal meristem, genç yapraklar ve embriyoda üretilir.

✔ Tohumun çimlenmesini uyarır. (Dormansiyi kaldırır.)

​

Büyümeyi Engelleyen Hormonlar

 

Absisik asit

✔ Yapraklar, gövde, kök ve meyve de sentezlenir.

✔ Uygun olmayan koşullarda tohumun çimlenmesini engeller. Tohumda uyku halinin (dormansi) devamını sağar.

✔ Su kaybının önlenmesi için stomaların kapanmasını sağlar.

✔ Çevre şartları uygun olduğunda ABA miktarı azalır, Giberellin miktarı artar ve tohum çimlenir.

 

Etilen

✔ Olgunlaşan meyve, yaşlanan yaprak ve çiçeklerde üretilir.

✔ Gaz halindeki hormondur. Sadece üretildiği bitkiyi değil, etraftaki bitkileri de etkiler.

✔ Kuraklık, su baskını ve enfeksiyon gibi streslere cevap vermek amacıyla üretilir.

✔ Yaprak sararması ve meyve olgunlaşmasında etkilidir.

✔ Kök büyümesini engeller.

✔ Yaprak dökülmesini sağlar.

✔ Meyvede nişastanın şekere dönüşmesini sağlar.

​

Bitkilerde yer değiştirme hareketi görülmez. Bir uyarı geldiğinde durum değiştirme hareketi görülür. Durum değiştirme hareketine irkilme denir.

 

✔ İrkilme uyaranın yönüne bağlı olursa tropizma ya da yönelme, uyaranın yönüne bağlı değilse nasti ya da ırganım hareketi denir.

 

Tropizma Hareketleri

Uyaranın yönüne bağlı olarak gerçekleşen irkilme hareketleridir. Uyaran çeşidine göre çeşitlenir.

 

Fototropizma

✔ Uyaran: Işık

✔ Işığa doğru yönelim varsa --> + fototropizma

✔ Işıktan kaçma eğilimi varsa --> - fototropizma

✔ Bitkiye ışık tek bir yönden gelirse gövde pozitif, kök negatif fototropizma gösterir.

​

✔ Fototropizmanın meydana gelmesinin sebebi oksin sentezinden kaynaklanmaktadır. Oksin hormonu bitkinin ışık alan tarafında az, ışık almayan tarafında ise daha fazla üretilir. Işık almayan taraftaki hücrelerin daha fazla çoğalması sonucu bitki gövdesi ışığa yönelir.

​

✔ Oksin ışık almayan tarafta daha fazla olduğundan koleoptil ışığa yönelir. (pozitif fototropizma).

✔ Oksin bitkinin uç kısmında bulunduğundan ucu kesilmiş
koleoptilde yönelme olmaz.

✔ Koleoptil ucuna ışık geçirmeyen başlık konulduğunda yönelme olmaz.

✔ Koleoptil ucuna ışık geçiren başlık konulduğunda koleoptil ışığa yönelir.

✔ Koleoptilin gövdesine ışık geçirmeyen kalkan konulduğunda
oksin koleoptil ucunda olduğu için kalkan yönelmeye engel olmaz.

✔ Koleoptil ucuna hücreler arasındaki teması kesen fakat oksinin geçişine izin veren jelatin yerleştirildiğinde yönelme gerçekleşir.

✔ Koleoptil ucuna hücreler arasındaki teması kesen ve oksinin geçişine izin vermeyen mika yerleştirildiğinde yönelme gerçekleşmez.

​

Bir koleoptilin ucunu kesip agar üzerine yerleştirmiştir. Oksin,

agara yayılmıştır. Oksinle muamele edilmiş agar ve muamele edilmemiş agar kullanarak deneyler yapmıştır.

 

✔ Ucu kesilmiş koleoptilin ucuna oksinle muamele edilmemiş agar konulduğunda yönelme olmaz.

 

✔ Ucu kesilmiş koleoptilin ucuna oksinle muamele edilmiş agar konulduğunda agar içerisindeki oksin koleoptile difüzyonla geçmiş ve büyüme görülmüştür. Bu durumda eğer ışık tek bir yönden verilirse yönelme de gerçekleşir. Işık her yönden eşit bir şekilde verildiğinde yönelme görülmez.

 

✔ Ucu kesilmiş koleoptilin ucuna oksinle muamele edilmiş agar koleoptil ucunun yarısını kapsayacak şekilde konulduğunda koleoptilde dengesiz büyüme gerçekleşir. Koleoptil agarın olmadığı yöne doğru yönelme gösterir.

​

Geotropizma (Jeotropizma=Gravitropizma)

✔ Uyaran: Yer çekimi

✔ Yönelim yerçekimine doğruysaà + geotropizma

✔ Yönelim yerçekiminin zıttına doğruysaà - geotropizma

✔ Bitki köklerinde pozitif geotropizma, gövde de ise negatif geotropizma görülür.

 

Haptotropizma (Tigmotropizma)

✔ Uyaran: Dokunma

✔ Özellikle sarılıcı bitkiler özel yapılarıyla tutunarak duvara yapışırlar.

 

Travmatropizma

✔ Uyaran: Yaralanmaya neden olan madde ya da engel

✔ Bitki organlarında yaralanma meydana geldiğinde ya da bitki organı bir engelle karşılaştığında o bölgeden uzaklaşma eğilimi gösterir.

 

Hidrotropizma

✔ Uyaran: Su

✔ Bitki kökleri daima pozitif yönelim gösterirler.

✔ Yerçekimi ve su farklı yerlerde ise bitki kökleri suya doğru yönelim gösterir.

​

Kemotropizma

✔ Uyaran: Kimyasal madde

✔ Yararlı maddeler (mineral…) à + kemotropizma

✔ Zararlı maddeler (kireç…) à – kemotropizma

Bitki kökleri toprakta kendisi için yararlı olan maddelere doğru yönelirken, zararlı olan maddelerden uzaklaşırlar.

​

Nasti Hareketler

Uyaranın yönüne bağlı olmayan irkilme hareketidir. Turgor basıncı değişimleri ile gerçekleşir. Uyaran çeşidine göre çeşitlenir.

 

Fotonasti

✔ Uyaran: Işık

✔ Akşam sefası bitkisinin çiçekleri aydınlıkta kapanır, karanlıkta açılır.

 

Termonasti

✔ Uyaran: Sıcaklık

✔ Laleler 5-10 derecede kapalı iken 15-20 derece açılırlar.

 

Sismonasti

✔ Uyaran: Dokunma

✔ Böcekçil bitki yapraklarının böcek dokununca kapanması, küstüm otunun yaprakların dokununca kapatması, bazı bitkilerin dokunulunca tohumunu fırlatması.

​

✔ Çiçeklenmede en önemli uyarıcı, gün uzunluğudur. Bitkilerde gün ve gece uzunluğuna karşı verilen çiçeklenme gibi fizyolojik yanıta fotoperiyodizm denir. Buna göre 3 tip bitki ayırt edilir.

 

1) Kısa gün bitkileri: Gece süresinin gündüz süresinden uzun olduğu zamanlarda çiçeklenen bitkilerdir.

 

2) Uzun gün bitkileri: Gündüz süresinin gece süresinden uzun olduğu zamanlarda çiçeklenen bitkilerdir.

 

3) Nötr gün bitkileri: Gün uzunluğundan etkilenmeyen bitkilerdir.

 

Çiçeklenmede önemli olan gece uzunluğudur.

​