(YENİ) Dişi ve Erkek Üreme Sistemi

✔ İnsanlar eşeyli üreme yapan canlılardır.

✔ Dişilerde ve erkeklerde aynı amaca hizmet eden üreme organları bulunur. Bu organların yapıları birbirinden farklıdır.

 

Dişi Üreme Sistemi

​

Dişilerde;

✔ Yumurta hücresini üretmek

✔ Doğuma kadar fetüsü taşımak

✔ Hormon salgılamak görevleri olan sistemdir.

​

1) Ovaryum (Yumurtalık):

✔ Sağlıklı bir kadında rahimin sağında ve solunda olmak üzere iki tanedir.

✔ Her biri içerisinde yumurta hücresinin üretiminde görev alacak, çok sayıda folikül vardır.

✔ Fetüs halindeyken foliküller oluşmaya başlar ve folikül içinde bulunan oogonyumlar farklılaşarak primer oosit halini alır. Primer oositler ergenliğe kadar değişikliğe uğramadan beklerler.

✔ Ergenlikle beraber foliküller gelişmeye başlar ve hipofiz hormonlarının denetimi ile östrojen ve progesteron hormonu salgılarlar.

✔ Her ay yumurtalıklardan bir tanesi içinde birden fazla folikül gelişmeye başlar. Sadece bir tanesi gelişimini tamamlayarak yumurta hücresini üretir. (Genellikle)

​

2) Fallopi Tüpü (Yumurta kanalı):

✔ Yumurtalıkları rahime bağlayan içi silli kanaldır.

✔ Yumurtalıkla bağlandığı bölgeye kirpiksi huni denir.

✔ Kirpiksi huni, yumurta hücresinin yumurta kanalına atılmasını sağlar.

✔ Yumurta burada döllenir. Döllenmiş yumurtanın (zigot) ilk mitoz bölünmelerini geçirdiği yer burasıdır.

 

3) Uterus (Rahim / Döl yatağı):

✔ Embriyonun doğuma kadar gelişimini ve büyümesini tamamladığı yerdir.

✔ İç tabakasına endometriyum denir. Bu tabaka embriyonun rahime tutunduğu ve belirli bir süre beslendiği  yerdir.

 

4) Vajina:

✔ Döllenmemiş yumurtanın dışarı atıldığı yerdir.

✔ Normal doğum ile fetüsün dışarı çıktığı yerdir.

✔ Üretra ile bağlantısı yoktur.

​

✔ Üreme ana hücrelerinin mayoz bölünme ile üreme hücreleri oluşturmasına gametogenez denir.

✔ Gametogenez kadınlarda oogenez, erkeklerde spermatogenez olarak isimlendirilir.

 

Oogenez

✔ Oogonyumların (yumurta ana hücresi) mayoz ile yumurta hücresi üretmesidir.

1) Kadınlarda oogenez fetüsken başlar, menopozla sonlanır. Fetüs halindeyken oogonyumlar mitoz bölünmeler ile primer oosit oluşturur. Oluşan bu hücreler ergenliğe kadar değişikliğe uğramadan bekletilir. Ergenlikle beraber her ay bir tanesi yumurta hücresini oluşturur.

 

2) Ergenlik ile beraber hormonların etkisi ile primer oosit mayoz I geçirerek sekonder oosit ve kutup hücresi halini alır. Kutup hücrelerinin sitoplazması azdır bu nedenle bir süre sonra kaybolur. Sekonder oosit ise mayoz II ye başlar. Metafaz II aşamasına geldiğinde ise bu aşamada durur. Folikül içinde çıkarak yumurta kanalına atılır. (Ovulasyon)

 

3) Yumurta kanalı içerisinde sperm ile karşılaşırsa döllenerek mayoz II ye kadığı yerden devam eder. Yumurta hücresi oluşturulur. Oluşan yumurta hücresi ile sperm hücresinin çekirdeği kaynaşır. Bol sitoplazmalı döllenmiş yumurta hücresi, az sitoplazmalı ikincil kutup hücresi oluşur. Kutup hücresi zamanla kaybolur.

​

Yumurta Hücresinin Yapısı

✔ Sentrozom organeline sahip olmayan sitoplazması normal hücrelerden daha fazla olan n kromozomlu bir hücredir.

✔ Etrafı zona pellusida tabakası ile kaplıdır. Bu tabaka birden fazla spermin dölleme yapmasını ve farklı türdeki spermlerin dölleme yapmasına engel olur.

✔ Zona pellusida etrafında bulunan folikül hücreleri, yumurta hücresini besler ve zona pellusidayı üretir.

​

Dişi Üreme Sisteminin Kontrolünü Sağlayan Hormonlar

GnRH: Hipotalamustan salgılanarak hipofiz bezinin ön lobuna etki eder. Hipofiz bezinden FSH ve LH salgılanmasını sağlar.

 

Hipofiz Hormonları

✔ FSH: Hipofizin ön lobundan salgılanır. Ovaryumları uyararak folikül gelişmesini ve folikülden östrojen hormonu salgılanmasını sağlar.

✔ LH: Hipofizin ön lobundan salgılanır. Ovulasyonu sağlar. Yırtılan folikülün yağ ile dolarak korpus luteum halini almasını sağlar. Ayrıca korpus luteumdan az miktarda östrojen çok miktarda progesteron salgılattırır.

✔ LTH: Hipofizin ön lobundan salgılanır. Süt bezlerinin gelişmesini ve annelik iç güdüsünün oluşmasını sağlar.

✔ Oksitosin: Hipofizin arka lobundan salgılanır. Rahim kaslarının kasılmasını sağlayarak doğumu başlatır ve süt bezlerinden süt salgılanmasını sağlar.

 

Östrojen

Folikülden salgılanarak  rahim iç dokusunun gebeliğe hazırlanmasını sağlar. İkincil eşey karakterlerinin oluşmasını sağlar.

 

Progesteron

Korpus luteumdan salgılanır. Rahim iç duvarının gebeliğe hazırlanmasını sağlar. Gebelik süresince salgılanarak gebeliğin sonlanmasına engel olur.

​

MENSTRÜAL DÖNGÜ

Ergenlik ile menopoz arasında ortalama 28 gün süren, yumurta hücresinin üretimi ve üreme sisteminin gebeliğe hazırlanmasını sağlayan döngüdür.

 

Dört aşamada gerçekleşir.

 

1) Folikül Evresi (0 – 14 gün)

✔ Hipotalamustan salgılanan GnRH etkisi ile hipofiz bezinden FSH salgılanır.

✔ FSH etkisi ile foliküller gelişir ve oogenez başlar.

✔ FSH salgılanması folikülden östrojen salgılanmasına neden olur.

✔ Östrojenin belirli bir miktarda artışı hipofizden salgılanan FSH’ın azalmasına neden olur. (negatif feed back)

 

2) Ovulasyon Evresi (14. gün)

✔ Östrojenin FSH’a negatif feedback yapması ve GnRH etkisi ile hipofizden LH salgılanmasına neden olur.

✔ LH etkisi ile ovulasyon gerçekleştirilir. Folikül yırtılarak metafaz II de kalmış yumurta hücresi yumurta kanalına atılır

​

3) Korpus Luteum Evresi (14 – 28 gün)

✔ LH etkisi ile yırtılan folikülün içi yağ ile dolar. Bu yapıya korpus luteum (sarı cisim) denir.

✔ Korpus luteumdan çok miktarda progesteron az miktarda östrojen salgılanır.

✔ Bu evrede hipofiz bezinden LTH salgılanır. Bu hormon LH ile beraber korpus luteumun bozulmasına engel olur.

✔ Döllenme olmuşsa doğuma kadar korpus luteum bozulmaz. Böylece bu sırada yeni yumurta hücresi üretilmez.

✔ Döllenme olmamışsa LH, östrojen ve progesteron seviyeleri düşer. Korpus luteum bozulur.

 

4) Menstrüasyon Evresi (28 – 5 gün)

✔ Korpus luteumun bozulması sonucunda döllenmemiş yumurtanın endometriyum dokularıyla beraber kanla dışarıya atıldığı evredir.

✔ Bu evre ortalama 4 – 5 gün sürer. Bu evrenin ilk gününde aynı zamanda folikül evresi de görülmeye başlanmıştır.

​

ERKEK ÜREME SİSTEMİ

​

Erkek üreme sistemi;

✔ Sperm hücresinin üretilmesi

✔ Spermlerin dişi vücuduna aktarılmasında görevlidir.

 

1) Testisler (Er bezi)

✔ Penisin sağ ve solunda olmak üzere iki tanedir.

✔ İçinde seminifer tüpçükleri bulunur. Bu yapılar içerisinde bulunan spermatogonyumlar sperm hücrelerinin üretimesini sağlar.

✔ İçinde bulunan leydig hücreleri, testosteron hormonu salgılar.

✔ İçinde bulunan sertoli hücreleri spermlerin beslenmesini sağlar ayrıca inhibin hormonu üretir.

 

2) Epididimis

✔ Spermlerin hareket ve dölleme yeteneği kazandırılmasını sağlar.

 

3) Vas deferans

✔ Spermlerin depolanmasını ve penise aktarılmasını sağlar.

​

4) Yardımcı bezler

✔ Bir çift cowper bezi, bir çift seminal kese ve bir tane prostat bezinden oluşur.

✔ Bu üç bez seminal sıvıyı üretir.

✔ En büyük yardımcı bez prostat bezidir. İdrar ile spermin karışmasını önler.

 

Seminal Sıvı:

✔ Spermlerin beslenmesini ve hareket etmesini sağlar.

✔ Dişi üreme sistemi içerisinde spermlerin bir süre hayatta kalmasını sağlar.

​

5) Penis

✔ Spermlerin ve idrarın dışarı atıldığı yerdir.

✔ İçerisindeki kanala üretra denir. Üretra hem boşaltım sisteminin hem de erkek üreme sisteminin sonudur.

 

SPERMATOGENEZ

✔ Spermatogonyumların mayoz ile sperm üretmesidir.

✔ Ergenlik ile başlar antropoza kadar devam eder.

✔ Her ay binlerce sperm oluşturulabilir.

​

1) Seminifer tüpçükleri içerisinde bulunan spermatogonyumlar mitoz bölünme ve farklılaşmalar ile primer spermatositler oluşur.

 

2) Primer spermatositler ergenlik ile birlikte mayoz bölünmeye başlarlar. Mayoz I sonucunda iki tane sekonder spermtosit oluşur.

 

3) Sekonder spermatositler mayoz II ile toplamda 4 tane spermatid oluşturur. Spermatidler döllenme ve hareket yeteneği olmayan gametlerdir.

 

4) Spermatidler, epididimis içerisine giderek burada dölleme ve hareket yeteneği kazanır. Böylece sperm hücreleri oluşur.

​

Sperm Hücresinin Yapısı

✔ Baş, boyun ve kuyruk kısmında oluşur.

✔ Baş kısmında n kromozomlu çekirdek ve akrozom bulunur.

✔ Akrozom, bol miktarda sindirim enzimi içerir. Yumurta hücresinin zarının erimesini sağlar.

✔ Boyun kısmında bol miktarda mitokondri bulunur. Bu mitokondriler kuyruk kısmındaki kamçının hareketi için gerekli olan enerjiyi üretirler.

✔ Baş ile boyun kısmının ortasında sentrozom bulunur. Döllenmeyle beraber bu sentrozom zigotun sentrozomu haline gelir.

​

Erkek Üreme Sistemi Hormonları

​

GnRH: Hipotalamus tarafından salgılanarak hipofiz bezinin ön lobundan FSH ve LH salgılanmasını sağlar.

 

Hipofiz Hormonları

✔ FSH: Hipofiz bezinin ön lobundan salgılanır. Seminifer tüpçüklerini uyararak spermatogenezi başlatır.

✔ LH: Hipofiz bezinin ön lobundan salgılanır. Leydig hücrelerini uyararak testosteron hormonu salgılatır.

 

Testosteron

Testislerde bulunan leydig hücrelerinden salgılanır. Spermlerin olgunlaştırılmasını ve ikincil eşey karakterlerinin oluşturulmasını sağlar. Negatif geri bildirim ile FSH, LH ve GnRH salgılarını azaltır.

 

İnhibin Hormonu

Testis içerisindeki sertoli hücreleri tarafından salgılanarak FSH hormonunun salgılanmasına engel olur. (Negatif geri bildirim)

​

DÖLLENME

✔ Yumurta ve sperm hücresinin bir araya gelerek kaynaşmasına döllenme denir.

✔ Döllenme sonucunda oluşan 2n kromozomlu hücreye zigot denir.

✔ İnsanlarda üretilen yumurta hücresi fertilizin maddesi salgılayarak spermleri kendine çeker.

✔ Spermlerden bir tanesi zona pellusidayı geçip hücre zarına ulaştığında zona pellusida sertleşerek diğer spermlerin içeri girmesine engel olur.

✔ Yumurta içerisine spermin sadece çekirdek ve sentrozomu girer.

 

Zigotun sentrozomu spermden, mitokondrisi yumurtadan gelir.

 

✔ Kadında birden fazla yumurta hücresi üretilmiş ve bu hücreler ayrı ayrı döllenmişse bu durumda çoğul gebelikler oluşur. Ancak oluşan yavruların genetik yapsı birbirinden farklıdır. Örn: Çift yumurta ikizi

​